भर्खर डेढबर्ष पुगेकी छोरीलाई भेटेर म कर्मभूमिमा फर्केर आएको धेरै भएको छैन| अघिल्लो बिदाबाट फर्केर आउँदा उनी भर्खर पाँचमहिना कट्दै थिइन्, हिड्न र बोल्न जान्दैनथिन्| दिनरात उनकै ममीसँग मात्रै बस्ने भएकीले ममीले जे सिकायो त्यहीमात्रै बोल्थिन्| म बिदामा गएदेखि उनकी ममीलाई “भुमिका” भन्दै बोलाएको सुनिन्, कहिलेकाही बोलाएको नसुन्दा जोडले बोलाएको पनि सुनिन् त्यसपछि उनको मनमा के छाप बस्यो कुन्नी सधैं “मामू’ भन्ने गरेकोमा जानीनजानी “भुक्का” (भूमिका) भन्न थालिन्| बच्चाहरुलाई यसो गर या उसो गर भनेको कुरामात्रै सिक्दैनन्, वरपर देखेर या आफ्नो छेउछाउमा हुने गरेका कुराहरु देखेर पनि छिट्टै सिक्दछन्| कारण उनीहरुको दिमाग तेजीलो र तत्काल सिक्ने खाले हुन्छ| अघिअघि उनकी ममीले रोटे कमिलालाई “हुजु” भनेर सिकाइछिन्, कमिला देख्नेबित्तिकै हुजु हुजु भन्दै भाग्थिन्| मैले एकदिन खुट्टाका औंलाले टेकेर रोटेलाई मारेको देखेपछि उनी पनि कमिला देख्यो कि टेक्न जाने गर्न थालिन्, मैले यहिँदेखि जानें| बच्चाको अगाडी त्यस्तो कुनै गलत कार्य गर्नुहुन्न जसले उनीहरुलाई दुरगामी असर परोस्|
२०३६ सालपछि शासकसँग जनताहरु एकदमै क्रुद्द भए, कम्युनिष्टहरुले ब्यापक संगठन बिस्तार गरे| तात्कालिन पंचायती ब्यवस्थाले जनताहरुमाथि चरम शोषण र दमन गर्यो, फलस्वरूप राजनीतिज्ञहरु जनताको गालीको निशाना बन्न थाले| बहुदलीय व्यवस्थाको उदय भएसंगै वाक् स्वतन्त्रता आयो, आम मान्छेहरुले लागेको कुरा निर्धक्क बोल्न थाले| राजनैतिक दल र तीनका नेताहरु भ्रष्टाचारको दलदलमा नराम्ररी जाकिए| त्यो समय र बातावरणमा हुर्किएका मान्छेहरुले दिनहुँ नेताहरुलाई गरिएका गालीहरु सुन्न पाउँथे| हरेक नराम्रो कार्यको पछि सरकार र नेताको हात हुन्छ र तीनलाई भट्टीमा बसेर होस् या कुनै सार्वजनिक समारोहमा होस् या त फेरी स्कुले बादबिबाद प्रतियोगितामा होस् जहासुकै मनलागी आक्षेप लगाउन र गाली गर्न पाइन्छ भन्ने सोचले जरा गाडेर बस्यो| गाली गर्ने र कुरा काट्ने संस्कृति या बानी भनौं यो आजको हाम्रो धेरै ठुलो समस्या र बिमारी हो| यसलाई समस्या यसकारण भनिएको हो कि अर्कालाई गाली गर्नु आफुलाई राम्रो भनिनु या देखाउनु हो| नत्र त कराहीले हाँडीलाइ कालो भन्ने कुरै आउँदैन| अझ गाली कुनैपनि समस्याको समाधान हुन सक्दैन, झन् अचेल त यो गाली संस्कृति यस्तो विकृत स्थितीमा पुगेको छ कि गहिरिएर हेर्ने हो भने जस्तै सकारात्मकबादीको पनि टाउको दुखाईको बिषय बन्न सक्दछ| कसैले केहि गलत निर्णय लिएको छ भने उसको घरपरिवार, नातागोता, टोल गाउँ, कुल घराना, जात र धर्मसँग पनि जोडेर हेरिन्छ| जुन हाम्रो लागि अति नै प्रत्युत्पादक हुन सक्छ|
अचेल प्राय: नेता भन्ने बित्तिकै अगाडी चोर आउँछ, झन् सामाजिक संजालको बढ्दो प्रयोगले यो गाली संस्कृतिलाई बिकराल समस्या बनाउदै लगेको छ| अहिलेका किशोरकिशोरीहरु राजनीतिलाई फोहोरी खेल मान्दछन| अचेल यस्तो सोचिन्छ हामी राजनीति बाहिरका सबै मान्छेहरु साधु छौं, भलादमी र सफा चरित्रका छौं तर उनीहरु सबै फोहोरी छन् (औंलामा गन्न सकिने अपबाद बाहेक)| यिनीहरु कुन ग्रहबाट आएका हुन् र यस्तो धेरै धुर्त र फटाह छन्| हामीहरु बीचबाटै हामीले नै चुनेर पठाएका व्यक्तिहरु त्यस्तो हुनुमा हाम्रो कति दोष होला? चोर फटाह भनेर जान्दाजान्दै हामीले के स्वार्थले पठायौं होला?
मेरो स्कुल जीवनको अन्त्यतिरको घटना हो, साल ठ्याक्कै याद छैन| शायद ०५५/०५६ हुनुपर्छ, मोरङ जिल्लामा पर्ने बक्राहा खोलामा बाँध बाँध्ने काम हुँदै थियो| कुनै चिनिया कम्पनीले काम गर्थ्यो, हाम्रो क्षेत्र स्व. गिरिजाप्रसादको भएकोले कांग्रेसीको बोलबाला चल्नु सामान्य थियो| अझ सरकार पनि कांग्रेसकै थियो, सो कार्य पनि कांग्रेसी मन्त्रीकै(पछी ती मन्त्रीलाई अख्तियार लाग्यो) मन्त्रालय मातहत थियो| त्यो इलाकाका सानाठूला सबै कांग्रेसीहरु त्यो बाँधको प्रोजेक्टमा जागिरे थिए| उनीहरुलाई आफ्नो जिम्मेवारी र कार्यस्थल के र कहाँ हो थाह पनि हुदैनथ्यो| उनीहरुको काम यत्ति थियो कि महिनाको अन्त्यमा गएर सबैदिनको उपस्थिति खातामा सहि गर्ने अनि तलव आउने दिन गएर तलव लिने| यो म सानो मान्छेले देखेको सानो उदाहरण हो, यस्तो हरेक गाउँ र हरेक परियोजनामा हुँदो हो| जे र जसरी गरेको भएपनि मेरो नजरमा तिनीहरु चोर हुन्, फटाह हुन्| आज शहरमा पाँचतला माथि बस्ने मान्छे आफ्नो झ्यालबाट फोहोर बाटोमा फाल्छ अनि त्यहिँबाटो हिड्ने बेलामा सरकार र नेतालाई गाली गर्दै नाक थुनेर हिड्छ| यो हाम्रो कटु यथार्थ हो|
हामीहरु भन्ने गर्छौं नेताहरुले बिकास गरेनन्, नभएको होइन कुनैकुनै क्षेत्रमा देशले ठुलो फड्को पनि मारेको छ| नेताहरुले देशको बिकास मात्रै नगरेका हुन् कि हाम्रो सोचमा प्रगति नभएको हो अब बुझ्नुपर्ने बेला आएको छ| विद्युत प्राधिकरणको प्रतिवेदनलाई आधार मान्ने हो भने बार्षिक ६ अर्ब रुपियाँको करिब दुई सय मेगावाट विद्युत् चुहावट हुन्छ र यो आर्थिक बर्ष २०७१/२०७२ मा मात्रै २१% बिद्युत चुहावट भएको छ, जुन अघिल्लो बर्षको भन्दा मात्र एक प्रतिसतले घटेको हो| तराइका जिल्लाहरुमा खुलेआम चोरी हुन्छ, कसैलाई केहि भन्यो भने मैले २० युनिट ८० रुपैया बराबरको चोरेको हो| यहाँ मान्छेले असि करोड चोरेर पनि कारवाही भएको छैन भन्ने दलील दिन्छन| अझ प्राधिकरणका कर्मचारीको मिलेमतोमै यी कामहरु हुने गर्छन्| हाम्रो इलाकामा रिडिंग गर्न आउने रिडर कहिल्यै कसैको मिटरमा हेर्दैन, उसले आफ्नै घरमा बसेर सबैको बीस युनिट लेखिदिन्छ र घरघरमा बाड्दै हिड्छ| म सानो हुँदा मेरो घर अगाडिको धुलेसडक ग्रावेलमा परिणत भयो| ग्रावेल गर्ने बेलामा आएको सरकारी परियोजनाको गिट्टी नलैजाने कुनै घर थिएनन्| बाटोमा हाल्न ल्याएको गिट्टी बलेसीमा हाल्ने, गमला बनाउने र गाइवस्तुलाई घाँसपानी खुवाउने डुंड बनाउने काम सबैका घरमा भए|
मेरो एउटा आफन्त पर्ने भाइलाई अस्ति बिदामा घर गएको बेला काठमाडौंमा भेटें| के गर्दैछौ भनेर हालखबर सोधेपछि भन्यो, असईमा भर्ती भिडेको छु लाग्ने निश्चित भईसक्यो| पढाई छाडेर किन जागिर यार, अझै पढ्नुपर्छ भनेर सुझाएँ| उसले हाँस्दै भन्यो पढेर नि के गर्ने दाजु? तालिम सकिएपछि राम्रो कमाइ हुनेठाउँ मिलाइदिने आफन्त पर्ने डिआइजी हुनुहुन्छ| सकेजति कमाउने हो दाइ, अहिले कमाइ भएपछि बढुवा पनि छिट्टै भइहाल्छ| हाम्रोमा सुरक्षाकर्मीका आफन्त हुन् या निजामतीका बडो गर्वको साथ भन्छन् उहाको त यति कमाइ हुन्छ, बाहिरबाट पनि यति मिल्छ| अर्थात नेपालमा सरकारी जागिर खाने अधिकांशहरु “एनि हाउ, पैसा कमाउ” अभियानमा हुन्छन्| अझै उनीहरुलाई म यस्तो ठाउँमा छु, यसरी यति कमाउँछु भन्नलाई कत्ति पनि लज्जाबोध हुँदैन| भ्रष्टाचार नगर्नेलाई पनि गर्नेले बाध्य बनाउँछ, उसका घरपरिवार, आफन्तले नै त्यहि बाटोमा हिड्न सिकाउछन्|
तराइका जिल्लाहरुसँग भएको खुला भारतीय सिमाबाट भन्सार छलेर ल्याउनु त्यहाको मान्छेहरुको दैनिकी हो| बिराटनगर छेउको जोगवनी नाकाबाट दिनहुँ लाखौँ रुपैयाँ राजस्व छली हुन्छ, त्यसरी राजस्व छल्नेमा कथित ठुलाबडा र ब्यापारीदेखि लिएर साधारण नागरिकसम्म पर्दछन्| धरानदेखि माथिसम्मका मान्छेहरु दशैं तिहारजस्तो चाडबाड होस् कि बिहेबटुलोजस्तो पवित्र कार्य जोगवनीको किनमेल नगरी धर पाउँदैनन् तीमध्ये धेरैले भन्सार छली गर्छन् र उनीहरु यसरि भन्सार छल्न सक्नुलाई आफ्नो चलाकी र पुरुषार्थ सम्झिन्छन्| अझ सत्ता र शक्तिसँग जोडिएकालाइ त झन् सजिलो छ| बिहेमा बेहुली र ढोगभेट गर्दा आफन्तलाई दिने भनेर ल्याएका पच्चीसवटा सारीहरु जोगवनी भन्सारमा निमन्त्रणा पत्र नभएर समाउँदा(बिहेको लागि आठ दश सारी ल्याउन भन्सारमा छुट दिने चलन छ, यदि बिहेको निमन्त्रणा छ भने) झापा दमककी एक महिलाले केपी ओलीलाई फोन गरेर छुटाएको मैले आफ्नै आँखाले देखेको छु| सरकारी कार्यालयमा भएका शौचालयका धाराका टुटीदेखि लिएर नारायणहिटीको संग्राहलयमा राखिएका सामान हुन या भत्किएको धरहराका इट्टा सबै चोरी हुन्छन्| हामि सबै कागजातहरु पुगेको सामान्य अवस्थामा पनि लाइनमा नउभिई आफ्नो सानो काम गराउन कर्मचारीलाई घुँस दिन्छौं| किनकि हामीलाई आफ्नो कामसँग मतलव हुन्छ न कि हाम्रो देशको प्रणाली र अन्य उपभोक्तामाथि पर्न जाने असरसंग|
कुनै मालपोत कार्यालय जानुहोस्, पक्कि बाटो भएको जमिनलाई ग्रावेल भनेर घरजग्गा सिफारिस बनाइन्छ र ग्रावेल बाटो भएकोलाई कच्ची भनेर| कारण, हामीलाई त्यसको राजस्ववापत दुइचार हजार फाइदा हुन्छ| सिफारिस बनाउन सम्बन्धित कर्मचारीले मानेनन् भने फाइदा हुने रकम कर्मचारी र जग्गाधनीले बाडेर लिन्छन्| देशलाई फाइदा हुने रकमको आधा रकम लिएर हामी मक्ख पर्छौं, भोज गर्छौं तर अहँ! राज्यलाई कदापी दिदैनौं| यदि हामीहरु नै यति भ्रष्ट र नैतिक पतन भएका छौं भने हाम्रा नेताले अलि बढी बेईमानी गर्नु जायज नै हुनसक्दछ|
तोरीको दानालाई आँखाको नजिकै राखेर टाढाको हिमाललाई हेर्ने हो भने हिमाल भन्दा तोरीको दाना ठुलो देखिन्छ| यस्तै हामी आफु र आफ्नालाई नजिक राखेर नेताहरुलाई टाढा पार्छौं अनि हामी स्वच्छ र पवित्र हुन्छौं, उनीहरु चोर र फटाह| बिदेशी ठेकेदारले गरेको स्वदेशी काममा बिना उपस्थिति तलव खाने मेरा गाउँलेहरु हुन् या सरकारी टिका लगाएर सरकारकै चोरी गर्ने निजामती कर्मचारीहरु हुन् सबै चोरहरु हुन्| बाटो बनाउन ल्याएको गिट्टी, ढुंगा, बालुवा र इँटा ल्याएर निजी प्रयोग गर्ने त्यहाका स्थानीय बासिन्दा हुन् कि सरकारी धाराका टुटी चोर्ने सामान्य मान्छे हुन् या त फेरी राजस्व छल्ने आम मानिसहरु हुन्| ती सबै भ्रष्टाचारी हुन्| कमिलाले आफुले बोक्नसक्ने भारिमात्रै हेर्छ, झिंगो मरेको भेट्टायो भने हिम्मत गर्छ तर मरेको गोरुसँग उसलाई मतलव हुँदैन| तर फेरी कुनै स्याल या गिद्दलाई मरेको फट्यान्ग्रोसँग केहि लिनुदिनु हुँदैन| त्यस्तै यहाँ जसले जति सक्छ उति खाएका छन्, लुटेका छन्| तर चोरमा सधैं नेताको मात्रै नाम आउँछ, कारण यहाँ लोकतन्त्र छ मनलागी बोल्न पाइन्छ| हाम्रा घरमा हुर्किरहेका ससाना नानीहरुलाई हामीले गर्ने कुराले असर परेर नेता भनेका गाली खानै चुनाव जितेर जान्छन भन्ने भ्रम परेको छ र तिनीहरु सोच्दछन् राजनीति भनेको एकदमै गन्धा र फोहोरी खेल हो| भोली देश बनाउने जिम्मा उनीहरुकै हो, अब हामीले थाहा पाउनेगरी यहाँ कुनै त्यस्तो कायाँपलट हुनेछैन| हामीजस्तै बातावरणमा यदि हाम्रा नानीहरु पनि हुर्किने हो भने अझै आधा शताब्दी यहाँ केहि होला भनेर आश नगरे हुन्छ| मैले कुल्चेर कमिला मारेको देखेर डेढ बर्षकी छोरीले पनि कमिला मार्नुपर्ने रहेछ भनेर बुझिन्| बाबुले सरकारी परियोजनाको बाटोमा ल्याइएका ढुङ्गा घरमा ल्याएको देखेको सानो छोरोले भोलि सडकबत्ती चोरेर ल्यायो भने अचम्म मान्नुपर्दैन| आज पाँच हजारको साइकलको भन्सार छलेको देख्ने नानीले भोली कारको तस्करी गर्दैन भन्न सकिन्न| भोली तीनै साना नानीहरु यो देशका नीति निर्माण गर्ने तहमा पुग्छन्, उनीहरु नै निजामती कर्मचारीहरु हुन्छन्| अनि यस्तो संस्कारमा हुर्किएका किशोरकिशोरीबाट हामीले कसरी सुन्दर भविष्यको कल्पना गर्ने?
अब हामीले आफ्नो बारेमा पुनर्विचार गर्नुपर्ने बेला आएको छ, यसरी नै अर्काको दोषमात्रै खोजेर हुनेवाला केहि छैन| खाने कर्मचारीहरु हुन् भने खुवाउने हामीहरु हौँ, अब खानेको मात्रै गल्ति भयो भनेर हुँदैन| गल्ति खुवाउनेको पनि हो| पहिला आफुपनि सुद्द हुनुपर्दछ अनि अर्कोलाई सुद्द बनाउन सकिन्छ| आफुमा खराब आचरण नरहेपछि अर्कोलाई दोष देखाउने हिम्मत र बुद्दी आउँछ| नत्र हामी आज अरुलाई फटाह, जाली, चोर र भ्रष्टाचारी भनेर एकोहोरो रट लगाउनुको कुनै तुक छैन| अझै तैंले सकेको तैंले लुट मैले सक्ने म लुट्छु भनेजस्तो जसको शक्ति उसकै भक्ति गर्ने हो भने न हाँडी रहन्छ न त कराही नै…. |
एकलख्खेको कुनो 